Blogg

• Góður svefn er forsenda líkamlegrar og andlegrar vellíðunar
• Flestir sofa of lítið
• Óreglulegur svefn truflar líkamsklukkuna
• Æskilegur svefn er 7-9 klst fyrir fullorðna
• Of mikill svefn er líka óæskilegur

Höfundur:  Dr. Erla Björnsdóttir, sálfræðingur og doktor í líf- og læknavísindum

Tengdar vörur frá Florealis: Sefitude

Öll höfum við heyrt sögur af frægum stjórnmálamönnum, athafnafólki og meintum snillingum sem segjast einungis þurfa að sofa í örfáar klukkustundir á sólarhring. Margaret Thatcher, fyrrverandi forsætisráðherra Breta, sagðist til dæmis aldrei sofa meira en í fjórar klukkustundir á sólarhring. Napoleon Bonaparte og Winston Churchill voru einnig þekktir fyrir að sofa mun minna en meðalmaðurinn.

Því miður hafa frægðarsögur sem þessar orðið til þess að stundum er litið á lítinn svefn sem hálfgerða dyggð og nokkuð algengt er að fólk stæri sig af því hve lítið það þurfi að sofa. Mikilvægt er að vita að flestir þurfa lengri svefn en þessar sögur segja til um.

Staðreyndin er sú að margir sofa minna en þeir raunverulega þurfa á að halda og undanfarna áratugi hefur meðalsvefntími manna styst. Þessi þróun er síður en svo jákvæð, þar sem nægur svefn er ein af grunnforsendum andlegrar og líkamlegrar vellíðunar.

(Mynd: Kinga Cichewicz on Unsplash)

Hvað hefur áhrif á svefnþörf okkar?

Svefnþörf einstaklinga er breytileg, sumir eru úthvíldir eftir sex tíma svefn en aðrir þurfa að sofa í níu klukkustundir til þess að vera í sínu besta formi. Í hröðu nútímasamfélagi sofa margir of lítið og sumir telja sig jafnvel ekki hafa tíma til þess að sofa í átta klukkustundir á sólarhring.

Nokkuð algengt er að sofa frekar minna  á virkum dögum en bæta sér það upp um helgar. Slíkt mynstur er ekki æskilegt og getur haft slæm áhrif ef litið er til lengri tíma. Við erum með innbyggða líkamsklukku sem stýrir því hvenær best er að sofna á kvöldin og vakna á morgnana.

Öll óregla á svefntíma hefur truflandi áhrif á líkamsklukkuna og með því að spara við okkur svefn á virkum dögum en sofa út um helgar ruglum við hið náttúrulega svefn- og vökukerfi líkamans.

Rannsóknir sem gerðar hafa verið á svefnlengd sýna flestar að um sjö-níu klukkustunda svefn sé æskilegastur fyrir fullorðna. Ef við sofum of lítið að staðaldri erum við að skerða lífsgæði okkar og auka líkur á ýmsum líkamlegum og geðrænum sjúkdómum og hreinlega hafa áhrif á lífslíkur okkar. Um það var fjallað í fyrri grein sem lesa má hér. Þó svo að það geti verið slæmt að sofa of lítið hafa rannsóknir sýnt fram á að of mikill svefn getur einnig verið skaðlegur.

Ástæður fyrir skaðsemi of mikil svefns eru ekki eins vel þekktar og þegar kemur að svefnskorti. Það þekkja þó margir þá tilfinningu að vakna þungir og orkulitlir eftir langan svefn. Ljóst er að þættir eins og þunglyndi og hreyfingarleysi geta leitt af sér of langan svefn og þannig stuðlað að lakari heilsu og lífsgæðum.

Ýmsir þættir geta haft áhrif á svefnþörf okkar. Fyrst ber að nefna aldur en svefnþörfin breytist töluvert yfir ævina eins og sjá má á þessari mynd.

(Mynd frá National Sleep Foundation)

Ungbörn þurfa til dæmis að sofa meiri hluta sólarhrings en flestum fullorðnum nægja 7–9 klukkustundir. Það má þó einnig sjá á myndinni að töluverður breytileiki er innan hópa og því eru margir aðrir þættir sem hafa áhrif á svefnþörf utan aldurs.  Lífstíll okkar, fjölskyldumynstur og félagslegar aðstæður geta til að mynda einnig haft áhrif á svefnþörf okkar.

Langvinnir sjúkdómar (bæði líkamlegir og andlegir) sem og tímabundin veikindi hafa gjarnan áhrif á svefnþörf. Sumum sjúkdómum fylgir aukin svefnþörf en aðrir hafa í för með sér að sjúklingar sofa minna en þeir eru vanir.

Þó svo að svefnþörf sé einstaklingsbundin eru áhrifi þess að missa svefn einstaka nótt svipuð hjá flestum. Orkuleysi, syfja og einbeitingaskortur gera fljótt vart við sig eftir skertan nætursvefn. Börn sýna þó gjarnan önnur merki syfju en fullorðnir og hjá þeim er eirðarleysi og pirringur meira áberandi.

Ef fólk sefur hins vegar of lítið að staðaldri getur verið erfitt að gera sér grein fyrir áhrifum svefnskorts á daglegt líf. Ástæðan er sú að einkennin eru ekki alltaf augljós og flest allir sem sofa of lítið mæta til vinnu og sinna daglegum skyldum á viðunandi hátt. Þá er orkuleysi, pirringur og lakari einbeiting jafnvel orðið að „eðlilegu“ ástandi sem fólk tengir ekki endilega við of lítinn svefn.

Einnig er algengt að nota örvandi efni eins og koffín til þess að finna síður fyrir afleiðingum svefnskorts. Þó svo að fólk nái að komast í gegnum daginn og sinna sínum verkefnum getur þessi svefnskortur haft neikvæðar afleiðingar á heilsu, líðan og lífsgæði.

Við sofum ekki nóg

Hraðinn í nútíma samfélagi og stöðugt áreiti frá umhverfinu veldur því að stór hluti fólks sefur of lítið. Samkvæmt rannsóknum á svefnvenjum Íslendinga eru margir sem fá of lítinn svefn og íslenskir unglingar eru flestir vansvefta. Þetta er ákveðið áhyggjuefni og mikilvægt er að huga að lífstílsþáttum sem hafa slæm áhrif á svefn. Má þar sem dæmi nefna neysluvenjur og þá sérstaklega neyslu koffíns, sykurs, áfengis og annara vímuefna, streitu, hreyfingarleysi og mikla notkun snjalltækja.

Mikilvægt er að skoða alla þessi þætti ef einstaklingar eru ekki að fá nægan nætursvefn og gera þá viðeigandi breytingar á lífsstíl.

Heimildir:

Ferrara, Michele og Luigi De Gennaro. „How much sleep do we need?“. Sleep medicine reviews 5.2 (2001): 155−179.

Ferrie, J.E., o.fl. „A prospective study of change in sleep duration; associations with mortality in the whitehall II cohort“. Sleep 30.12 (2007): 1659−1666.

Gallicchio, Lisa og Bindu Kalesan. „Sleep duration and mortality: a systematic review and meta‐analysis“. Journal of sleep research 18.2 (2009): 148−158.

Gangwisch, James E., o.fl. „Inadequate sleep as a risk factor for obesity: analyses of the NHANES I“. Sleep 28.10 (2005): 1289.

Hasler, Gregor, o.fl. „The association between short sleep duration and obesity in young adults: a 13-year prospective study“. Sleep 27.4 (2004): 661−666.

Rognvaldsdottir, V., Gudmundsdottir, S. L., Brychta, R. J., Hrafnkelsdottir, S. M., Gestsdottir, S., Arngrimsson, S. A., … & Johannsson, E. (2017). Sleep deficiency on school days in Icelandic youth, as assessed by wrist accelerometry. Sleep medicine, 33, 103-108.

Tengdar greinar

5 staðreyndir um svefn, heilsu og hamingju

Hvernig hefur svefn áhrif á líkamlega og geðræna heilsu?

Tengdar vörur frá Florealis

Sefitude við kvíða og svefnvandamálum

Verkir í liðum eru á meðal algengustu vandamála stoðkerfisins. Verkir geta komið fram í öllum liðum svo sem í hnjám, ökklum, mjöðmum og fingrum. Í sumum tilfellum vara verkirnir í skamman tíma en þegar liðirnir eru orðnir varanlega hnjaskaðir þá geta verkir varað til langs tíma og verið erfitt að meðhöndla. Hafi verkir varað lengur en þrjá mánuði er talað um langvinna verki.

Liðverkir eru mjög hvimleiðir og hamlandi en það er mikilvægt að vinna með vandamálið og hætta ekki að hreyfa sig. Þar skiptir mestu að stunda létta hreyfingu og draga úr álagi á liðina, til dæmis með því að styrkja vöðvana í kring. Séu verkir það miklir að þeir dragi úr hreyfigetu þá eru til verkjastillandi lausnir. Algengast er að nota bólgueyðandi verkjalyf sem slá á liðverki. Það ætti þó að forðast notkun slíkra lyfja til lengri tíma þar sem að þeim geta fylgt töluverðar aukaverkanir eins og þynning á slímhúð í maga, hjarta- og æðavandamál og aukin áhætta á blæðingum.

Þeir sem þurfa verkjastillingu til lengri tíma á meðan hreyfigeta er aukin geta tekið jurtalyfið Harpatinum frá Florealis. Lyfið er er sérstaklega ætlað til draga úr verkjum í liðum og mjóbaki og til að minnka stirðleika og vöðvastífni. Harpatinum er unnið úr rót djöflaklóar (Harpagophytum procumbens) og hefur verið notað lengi í Evrópu. Það er hinsvegar nýr kostur á Íslandi. Harpatinum er eina jurtalyfið á Íslandi sem er viðurkennt af Lyfjastofnun með virkni gegn liðverkjum.

Létt hreyfing er engu að síður alltaf  meðal þeirra atriða sem skipta mestu máli til að draga úr verkjum í liðum til lengri tíma og vinna þannig bug á vandamálinu.

Hér eru fimm almenn atriði sem allir geta tileinkað sér til að draga úr verkjum og með auka þar með lífsgæði og haldið sér á hreyfingu.

1. Styrktu vöðvana í kringum liðina

Hlutverki vöðvanna er að hreyfa útlimi og veita liðamótum stöðugleika. Það er mikilvægt að vöðvarnir í kringum stærstu liðina séu vel í stakk búnir til að halda liðunum stöðugum og taka hluta af álaginu sem myndast við hreyfingu. Ef vöðvarnir eru sterkir léttir það álaginu af brjóski, beinum og liðböndum.

Sá liður sem flestir finna til í er hnéliðurinn. Verkir í hnjám eru oft ástæða þess að fólk hættir að stunda áhugamál eins og gönguferðir, hlaup, blak eða aðrar tómstundir sem krefjast álags á hnén. Með því að styrkja lærvöðvana má minnka álagið á liðinn sjálfann og draga úr verkjum. Einfaldar æfingar sem geta komið þér af stað eru  til dæmis hnéréttur, uppstig og hnébeygjur. Hér eru einföld kennslumyndbönd frá Landlækni.

2. Gættu að þyngdinni

Fjölmargar rannsóknir hafa sýnt að ofþyngd getur stuðlað að auknu álagi á stóru liðina eins og mjaðmaliði, hnéliði og ökklaliði. Oft myndast vítahringur verkja og þyngdaraukningar þegar fólk hættir að hreyfa sig vegna verkja í liðum. Þann vítahring þarf að rjúfa og mikilvægur þáttur getur verið að komast sem næst kjörþyngd. Þegar kemur að því að létta sig skiptir mataræðið alltaf mestu máli en hreyfing getur komið okkur yfir erfiðasta hjallann.

3. Prófaðu köld böð

Nú eru komin köld kör (oftast fiskikör full af ísköldu vatni) í flestar sundlaugar landsins. Kæling dregur úr liðbólgum og því er tilvalið að dýfa sér í kalda karið, þótt ekki væri nema upp að mjöðmum. Einnig hafa svokölluð skiptiböð verið góð leið til að draga úr stirðleika og verkjum í liðum. Þá er farið til skiptis í kalt og heitt vatn og eykur það blóðflæðið til þeirra svæði sem böðuð eru til skiptis. Ef köld böð eru ekki fyrir þig getur þú prófað að setja kaldan bakstur á verkjaða liðinn þegar komið er heim eftir göngutúr eða létta hreyfingu.

4. Prófaðu fjölbreytta hreyfingu

Ábatinn af fjölbreyttri hreyfingu er alltaf að koma betur og betur í ljós. Almennt er mælt með því að fullorðnir hreyfi sig að lágmarki í 30 mínútur á dag. Hreyfing er ekki  aðeins góð fyrir hjarta- og æðakerfið heldur hefur hreyfing góð áhrif á geðheilsu, taugakerfi og auðvitað stoðkerfið. Ef fólk er með verki í liðum þarf að finna hreyfingu við hæfi. Ef verkir eru í baki eða hnjám er best að hreyfingin sé með lágmarks höggálagi. Þá er gott að ganga, synda, gera sundleikfimi eða hjóla. Styrktaræfingar fyrir kvið, bak, mjaðmir, rass og læri geta skipt miklu máli fyrir stuðning við liðina.

Á undanförnum árum hafa æfingar á borð við jóga, pilates og tai chi orðið vinsælli hér á landi og má hiklaust mæla með þeim fyrir fólk með verki í liðum. Alltaf er þó best að ofgera sér ekki í byrjun heldur auka álagið jafnt og þétt og hafa góða meðvitund um hvaða æfingar gefa manni „góða þreytu“ og hvað æfingar ýfa upp sársauka í liðum sem ætti þá að forðast.

5. Endurskoðaðu matarræðið

Síðast en ekki síst er þekkt að mataræði getur haft áhrif á verki í liðum. Fjölmargar rannsóknir hafa sýnt að það að borða reglulega fiskmeti og taka lýsi daglega getur bætt heilsu liða. Mikilvægt er að borða fjölbreytta fæðu og fá næg steinefni og vítamín eins og t.d. D-vítamín sem er mikilvægt fyrir upptöku kalks úr fæðunni. Einnig er mikilvægt að borða grænmeti og ávexti á hverjum degi, takmarka saltneyslu og auðvitað draga úr sykurneyslu. Fjölbreytt og holl fæða eykur enn frekar líkurnar á því að við viðhöldum kjörþyngd sem aftur minnkar líkurnar á of miklu álagi á brjósk og bein í liðum.

Gangi ykkur vel!

Harpatinum er lausasölulyf og fæst án lyfseðils í flestum apótekum. Harpatinum er skráð jurtalyf sem hefð er fyrir og samþykkt af lyfjayfirvöldum. Ráðlagður skammtur fyrir fullorðna er: 2 hylki 2 svar sinnum á dag. Lesið vandlega upplýsingar á umbúðum og fylgiseðli fyrir notkun lyfsins. Leitið til læknis eða lyfjafræðings sé þörf á frekari upplýsingum um áhættu og aukaverkanir. Sjá nánari upplýsingar um lyfið á www.serlyfjaskra.is.

Tengdar vörur frá Florealis

Harpatinum – Við lið- og gigtarverkjum

Sefitude – Við vægum kvíða og svefnvanda

Dr. Elsa S. Halldórsdóttir þróunarstjóri spjallaði við Sigmund Erni Rúnarsson í þættinum 21 á Hringbraut um sögu og eiginleika jurtalyfja. Fróðlegt og áhugavert viðtal:

Höfundur: Dr. Erla Björnsdóttir, sálfræðingur og doktor í líf- og læknavísindum

Í hnotskurn:

• Svefn tengist bæði líkamlegri og andlegri heilsu
• Svefnleysi eykur líkur á langvinnum sjúkdómum og ofþyngd
• Svefnskortur hefur bein áhrif á hungurhormón og bólguefni í blóði
• Streita er helsta ástæða svefnleysis
• Kvíði og svefnleysi mynda vítahring sem er mikilvægt að rjúfa

Við sofum um þriðjung ævinnar. Nægur svefn hefur jákvæð áhrif á líðan okkar og svefn  er nátengdur bæði líkamlegri og andlegri heilsu. Tengsl svefns við heilsu geta þó verið flókin þar sem oft getur verið erfitt að átta sig á orsök og afleiðingu.

Fólk sem er heilbrigt á líkama og sál sefur oftast vel. Líkamleg og geðræn vandamál hafa hinsvegar oft neikvæð áhrif á svefninn, sérstaklega ef um langvinnan heilsubrest, kvíða eða verki er að ræða. Slíkt getur leitt til svefnvandamála sem síðan hafa neikvæð áhrif á heilsuna þannig að vítahringur skapast.

Með því að bæta svefn má því oft auka lífsgæði og bæta heilsu hjá þeim sem glíma við líkamleg og andleg vandamál.

Langvarandi svefnleysi eykur líkur á ofþyngd

Svefnskortur hefur gjarnan þau áhrif að fólk sækir í auknum mæli í óhollari og orkuríkari mat. Við svefnskort verður brenglun á framleiðslu hungurhormónanna leptíns og ghrelins.

Leptín er hormón sem vinnur gegn matarlyst með því að senda heilanum þau skilaboð að hann sé orðinn saddur. Skertur svefn dregur úr magni leptíns í blóðinu og eykur þannig matarlyst. Grehlin er annað hormón sem hefur þau áhrif að matarlyst eykst og hjá vansvefta fólki má sjá aukið magn grehlins í blóðinu.

Þannig borðum við meira og oft óhollari fæðu þegar við erum illa sofin. Svefnleysi veldur því einnig að fólk upplifir gjarnan orkuleysi sem gerir það að verkum að það er ólíklegra til að hreyfa sig. Þessir þættir skýra hið sterka samband sem fjölmargar rannsóknir hafa sýnt fram á milli langvarandi svefnskorts og ofþyngdar.

Lítill svefn eykur líkur á langvinnum sjúkdómum

Skertur  nætursvefn eykur magn bólguefna í líkamanum. Þessi efni eru í raun eðlileg svörun líkamans við skaða á borð við sýkingar og meiðsl. Þessi efni valda bólgum og eru fyrstu varnarviðbrögð líkamans. Ef þessi efni eru stöðugt til staðar þá getur myndast viðvarandi bólga í líkamanum sem veldur skaða með tímanum og eykur hættu á langvinnum sjúkdómum.

Þegar fólk missir svefn heila nótt eða sefur skemur en fjórar klukkustundir fara bólguefni (t.d C-reactive protein (CRP) og interleukin-6 (IL-6)) að aukast í blóðinu. Þessa aukningu má sjá jafnvel eftir einungis eina nótt af skertum svefni.

Of mikill svefn getur þó einnig aukið líkur á bólguviðbrögðum og það er því hinn gullni meðalvegur sem er bestur þegar kemur að svefninum en flestir fullorðnir þurfa að sofa í 7-9 klukkustundir á sólarhring.

Þar fyrir utan getur skertur svefn einnig haft  áhrif á sykurbúskap líkamans og valdið sykursýki og háþrýstingi, ásamt því að auka líkur á hjarta- og æðasjúkdómum. Sársaukaþröskuldur okkar lækkar þegar við erum illa sofin og við verðum því næmari fyrir sársauka. Verkjavandamál geta því versnað við svefnleysi.

Svefn og streita

Langvarandi streita er ein algengasta orsök svefnleysis. Skertur svefn hefur áhrif á tilfinningastjórnun og getur aukið bæði kvíða og depurð. Margir kannast við það hvernig þráðurinn er styttri og tilfinningastjórnun í meira ójafnvægi, jafnvel eftir aðeins eina svefnlausa nótt.

Við langvarandi svefnskort verða þessi áhrif varanlegri og því eru sterk tengsl á milli skertrar geðheilsu og svefnvandamála. Truflanir á svefni eru til dæmis meðal fyrstu einkenna ýmissa geðraskana, þar á meðal þunglyndis, kvíða, geðhvarfasýki og geðklofa.

Svefnvandamál samfara geðröskunum felast yfirleitt í svefnleysi (erfiðleikum við að sofna og halda sér sofandi), ásamt truflunum á draum- og djúpsvefni.

Samband svefns og kvíða

Einstaklingar sem þjást af kvíða eiga oftast erfitt með að sofna á kvöldin og vakna oftar á nóttunni. Þar að auki getur djúpsvefn minnkað. Þegar við erum að glíma við kvíða er varnarkerfi líkamans í fullri virkni, hjartað slær ört, öndun er grunn og blóðið er fullt af streituhormónum.

Við þessar aðstæður geta fæstir sofnað og ef við náum að sofna er samt eins og viðbragðskerfið sé á vakt og við leyfum okkur ekki að slaka á öllum skilningarvitum og falla í djúpan svefn. Þannig getur kvíði orsakað svefnleysi. Flestir kannast við að eiga erfiðara með að takast á við dagleg verkefni eftir svefnlausa nótt.

Fólk sem er illa sofið er gjarnan í tilfinningalegu ójafnvægi. Þráðurinn er stuttur og léttvægir atburðir geta komið fólki úr jafnvægi og valdið kvíða og pirringi. Þannig getur langvarandi svefnskortur ýtt undir kvíða og oft verður ástandið að hálfgerðum vítahring þar sem kvíðinn veldur svefnleysi sem magnar svo upp kvíðann enn frekar.

Afar sjaldgæft er að fólk glími við langvarandi svefnleysi án þess að upplifa streitu. Þess vegna er mikilvægt að vinna alltaf með kvíða þegar svefnleysi er meðhöndlað og að sama skapi þarf ávallt að hafa svefninn í huga þegar unnið er með kvíða. Þó að þessir þættir hafi mikil áhrif hvor á annan þarf að vinna með þá báða samhliða því lækning á öðrum vandanum læknar ekki endilega hinn.

Sefitude frá Florealis er lyf til að meðhöndla vægan kvíða og svefnvanda. Lyfið fæst í lausasölu í næsta apóteki.

Heimildir

Alvaro, Pasquale K., Rachel M. Roberts og Jodie K. Harris. „A systematic review assessing bidirectionality between sleep disturbances, anxiety, and depression“. Sleep 36.7 (2013): 1059−1068.

Cappuccio, Francesco P., o.fl. „Meta-analysis of short sleep duration and obesity in children and adults“. Sleep 31.5 (2008): 619.

Gangwisch, James E., o.fl. „Inadequate sleep as a risk factor for obesity: analyses of the NHANES I“. Sleep 28.10 (2005): 1289.

Hasler, Gregor, o.fl. „The association between short sleep duration and obesity in young adults: a 13-year prospective study“. Sleep 27.4 (2004): 661−666.

Moldofsky, Harvey. „Sleep and pain“. Sleep medicine reviews 5.5 (2001): 385−396.

Simpson, N., & Dinges, D. F. (2007). Sleep and inflammation. Nutrition reviews, 65, S244-S252.

Sutton, E. L. (2014). Psychiatric disorders and sleep issues. Medical Clinics, 98(5), 1123-1143.

Tengdar greinar

5 staðreyndir um svefn, heilsu og hamingju

Hversu mikið þurfum við að sofa og hvers vegna?

Tengdar vörur frá Florealis

Sefitude  við kvíða og svefnvanda

Í nokkurn tíma hefur Íslendingum verið tíðrætt um vanda heilbrigðiskerfisins og í hverri viku má finna fréttir af óánægðum notendum jafnt sem heilbrigðisstarfsmönnum. Rætt er um mönnunarvanda, skort á fjármagni, mikið álag á mörgum stofnunum og langan biðtíma. Umræðan hefur því miður verið á frekar neikvæðum nótum.

Í heilbrigðiskerfi sem er undir miklu álagi geta vægari sjúkdómar og einkenni fengið minni athygli en ella. Ef hægt er að hefja meðhöndlun fyrr er oft hægt að koma í veg fyrir að sjúkdómar vindi upp á sig og verði að alvarlegum sjúkdómum. Jurtalyf geta skipað mikilvægan sess þegar um vægari sjúkdóma er að ræða, sér í lagi þar sem algengi vægra sjúkdóma er að aukast og fólk leitar í enn meira mæli til sjálfsmeðhöndlunar.

Það er mikilvægt að halda á lofti jákvæðri þróun og benda á nýjar leiðir til að viðhalda heilbrigði. Eitt skref í þá átt var tekið árið 2011 þegar Evrópska lyfjamálastofnunin innleiddi nýja reglugerð sem gerði lyfjafyrirtækjum kleift að skrá jurtalyf eftir sambærilegum leiðum og önnur lyf.

Fólk hefur notað jurtir og náttúruna til lækninga frá árdögum og er augljóst að jurtir innihalda virk efni sem vinna gegn fjölbreyttum einkennum og sjúkdómum. Jurtalyf brúa það stóra bil sem hefur verið á milli hefðbundinna lyfja og fjölda náttúruvara (þ.e. fæðubótarefna) sem eru á markaði. Jurtalyf veita meðhöndlun við vægari sjúkdómum og hafa vægari aukaverkanir en hefðbundin lyf. Þessi lyf geta skipt sköpum þegar kemur að því að draga úr notkun lyfja sem hafa óæskileg áhrif til lengri tíma, svo sem sýklalyfja og ávanabindandi svefn- og róandi lyfja svo dæmi séu tekin.

Jákvæð þróun hefur átt sér stað undanfarin ár þar sem fólk er meðvitaðara um hvað það er að taka inn, sem er mjög mikilvægt í meðhöndlun sjúkdóma eða sjúkdómseinkenna. Það er mikilvægt er að þekkja muninn á náttúruvörum annars vegar (fæðubótarefnum) og jurtalyfjum hins vegar þar sem mikill munur er á verkun og gæðum.

Jurtalyf eru mikilvægur þáttur heilbrigðiskerfisins, þau beisla eiginleika náttúrunnar til að bæta heilsu og líðan fólks. Jurtalyf eru viðurkennd lyf, með þeim er hægt að hefja meðhöndlun áður en ástandið þróast yfir í alvarlegri sjúkdóma og hægt er að draga úr notkun lyfja sem hafa alvarlegri aukaverkanir.

Aðeins þrjú jurtalyf hafa hlotið skráningu hér á landi (í september 2018) sem þýðir að allar aðrar náttúruvörur á markaði flokkast sem fæðubótarefni eða snyrtivörur. Fleiri jurtalyf munu bætast í þennan hóp á næstu misserum sem hjálpa fólki að takast á við væga sjúkdóma og bæta lífsgæði sín.  

Eftir samfarir finna sumar konur fyrir óþægindum á kynfærum og í leggöngum.  Ástæðan getur tengst sæðisvökva sem liggur að þessum svæðum eftir samfarir og veldur kláða og sviða.

Eðlilegt sýrustig í leggöngum er 3,8-4,2 en sýrustig sæðisvökva er 7,2-8,0. Þessi sýrustigsmunur gæti verið skýring á þeim óþægindum sem sumar konur finna fyrir stuttu eftir samfarir og er mun líklegri skýring en að um ofnæmi fyrir sæði sé að ræða eins og stundum er talið.

Sæðisvökvinn getur valdið brenglun á sýrustigi legganganna hjá sumum konum og valdið ójafnvægi í bakteríuflórunni.  Það getur leitt til ítrekaðra meðferða, jafnvel með sýklalyfjum, sem getur dregið úr áhuga á að stunda samfarir til að þurfa ekki enn einn sýklalyfjakúrinn.

Hvað er til ráða?

Ráðlegt er að skola burtu sæðisvökvann af húðinni fljótlega eftir samfarirnar.

Aldrei á að skola upp í leggöng, það veldur einungis skaða og verri einkennum!

Til að koma í veg fyrir ójafnvægi í bakteríuflóru er hægt að nota í leggöng vörur sem stuðla að réttu sýrustigi eftir samfarir. Þannig er mögulegt að stytta tímann sem kláðinn varir.

Hægt er að setja túrtappa upp í leggögn strax að loknum samförum og láta hann liggja í nokkrar mínútur til að losna við sæðisvökvann. Að því loknu má setja upp hylki eða töflur sem stuðla að bættu flórujafnvægi.

Einnig er hægt að nota smokk svo sæðisvökvinn fari ekki í leggöngin ef ekkert annað virkar.

Eftir skolun er gott að bera á krem sem verndar húðina fyrir sæðisvökva sem getur skilað sér út síðar og þannig komið í veg fyrir mögulega ertingu á þessu svæði dagana á eftir.  Krem sem ætluð eru fyrir bleyjubörn virka oft mjög vel því þau mynda eins og hjúp sem hrindir frá sér og valda ekki sviða þó húðin sé viðkvæm.

Höfundur: Aðalbjörg Björgvinsdóttir, fæðinga- og kvensjúkdómalæknir

Tengdar greinar

Kláði í leggöngum og á klofsvæði og hvað er til ráða?

Má nota sápu á kynfærasvæðið?

Tengdar vörur frá Florealis

Í Grimms-ævintýrum er fræg sagan af stúlkunni Garðabrúðu sem hlaut þau grimmilegu örlög að vera gefin af foreldrum sínum grimmri norn sem lokaði hana inni í háum turni þar sem hún fékk ekki að hitta neinn. Móðir stúlkunnar var svo sólgin í jurtina garðabrúðu á meðgöngunni að hún sendi föðurinn í garð nornarinnar til að sækja knippi. Hann var staðinn að verki og lofaði norninni að hún mætti eiga ófædda barnið ef hann bara mætti taka svolítið af garðabrúðu handa konu sinni. Það hefur sennilega verið dýrasta verð í sögunni fyrir lækningajurtir.

Garðabrúða er fáanleg á Íslandi  undir heitinu Sefitude en það er viðurkennt jurtalyf unnið úr rót garðabrúðu og er ætlað til að draga úr vægum kvíða og svefntruflunum. Lyfið er fáanlegt án lyfseðils í öllum helstu apótekum og er mikið notað af fólki sem á erfitt með svefn.

Klínískar rannsóknir

Áhrif garðabrúðu á svefnraskanir og svefnmynstur hafa verið töluvert rannsökuð. Erfitt er að túlka með afgerandi hætti niðurstöður rannsóknanna því þær hafa notað mismunandi lyfjablöndur og skammtastærðir auk þess sem sumar þeirra nota heilbrigða einstaklinga en aðrar fólk með svefnraskanir. Þó hafa flestar rannsóknirnar sýnt fram á róandi áhrif lyfjablöndu með virkum efnum garðabrúðu þegar hún er borin saman við lyfleysu (placebo). Eiga þær niðurstöður bæði við huglægt mat einstaklinga og hlutlægar mælingar á svefnmynstrum.

Heimildir:

Pharmaceutical Press Editorial Team. 2013. Herbal Medicines, 4th Edition. Pharmaceutical Press, London, UK

Lyfjaforskrift Evrópsku lyfjamálastofnunarinnar

Matsskýrsla Evrópsku lyfjamálastofnunarinnar

Tengdar vörur

Sefitude – við kvíða og svefntruflunum

Höfundur: Aðalbjörg Björgvinsdóttir, fæðinga- og kvensjúkdómalæknir

Algengt er að konur noti ekki sápu á kynfærasvæði. Mikið er um auglýsingar að nota eigi sápu með réttu sýrustigi eða að svæðið þoli ekki sápur. Þessi áróður verður til þess að konur nota einungis vatn við þvotta á kynfærasvæðinu.

Töluvert mæðir á kynfærasvæðinu. Blóð og útferð liggur oft í dömubindum og jafnvel þvag ef einhver þvagleki er til staðar. Húðin verður fyrir nuddi við samfarir og getur því verið viðkvæm og aum fyrst á eftir ásamt því að sæðisvökvi liggur að svæðinu. Raki og sviti getur haldist á svæðinu einkum ef miklar húðfellingar eru til staðar.  Allt þetta veldur því að kynfærasvæðið er ekki almennilega þurrt stóran hluta sólarhringsins.

Slíkt áreiti er líklegasta orsökin fyrir óþægindum á þessu líkamssvæði frekar en sápunotkun. Húðin á ytri kynfærum kvenna er ekki svo frábrugðin annarri húð líkamans sem fólk þvær með hefðbundum sápum.  Það sama gildir um kynfærasvæði karla enda fer lítið fyrir markaðssetningu á sérhönnuðum sápum fyrir kynfæri karla.

Í einhverjum tilvikum getur vissulega verið um ofnæmi að ræða fyrir vissum húðsápum, þvottaefni undirfata eða einhverju efni í dömubindum en það er allt annað mál.

Konur geta lent í slæmum vítahring þegar þær þvo ekki kynfærasvæði með sápu og hreinsa þá ekki almennilega svæðið. Það getur síðan valdið því að húðin verður viðkvæm með tilheyrandi eymslum og óþægindum.  Við slíkt ástand getur venjuleg sápa valdið sviða og meiri óþægindum og þá er sápunni kennt um.

Konur geta notað sína vanalegu sápu og þvegið kynfærasvæðið líkt og önnur svæði líkamans. Mikilvægt er að skola sápuna vel af þar eins og annars staðar. Ég fæ oft þá spurningu hvort í lagi sé að bera sápu á allt kynfærasvæðið og er svarið við því já. Oft safnast mikil óhreinindi í fellingarnar milli skapabarmanna og gott er að þvo þau burt.

Þegar húðin verður fyrir miklu áreiti eins og á blæðingatíma, eftir samfarir eða annað sem gæti gert húðina viðkvæma má nota sömu  krem og fyrir bleyjubörn til að verja húðina fyrir frekara áreiti.

Mikilvægt er að muna að aldrei á að þvo upp í sjálf leggöngin.

Elsa þróunarstjóri okkar fór í fróðlegt viðtal í þættinum Mannlíf á sjónvarpsstöðinni Hringbraut nýlega. Sjón er sögu ríkari:

Djöflakló (Harpagophytum procumbens) er ættuð frá suður- og suðvestur-Afríku og hefur verið notuð þar af innfæddum við meltingartruflunum, sem hægðalosandi, við blóðkvillum, hitastillandi, verkjastillandi sem og við sárameðferð. Fyrstu notkun plöntunnar í hinum vestræna heimi má rekja til upphafs 20. aldar en hún fór að verða algengari í Evrópu um miðja 20. öldina.

Vísindamenn uppgötvuðu fljótt virkni plöntunnar gegn gigt og á áttunda áratugnum annaði framboð ekki eftirspurn. Nafn sitt dregur jurtin af göddum ávaxtarins sem festir sig við klær dýra og getur valdið skaða þegar dýrið reynir að losa sig við hann. Efri hluti rótarhnýðis er notaður við lyfjagerð. Enskt heiti jurtarinnar er devil’s claw.

Djöflakló hefur talsvert verið rannsökuð og hafa verið gerðar yfir 20 klínískar rannsóknir á henni. Flestar rannsóknir hafa kannað virkni jurtarinnar á gigt og mjóbaksverki. Niðurstöður sýna að jurtin er áhrifameiri en lyfleysa en mælt er með frekari rannsóknum til að ákvarða réttar skammtastærðir sem og hvert sé í raun virka innihaldsefnið.

Heimildir:

Pharmaceutical Press Editorial Team. 2013. Herbal Medicines, 4th Edition. Pharmaceutical Press, London, UK

Lyfjaforskrift Evrópsku lyfjamálastofnunarinnar

Matsskýrsla Evrópsku lyfjamálastofnunarinnar